Tới tháng 12 năm 1991, tất cả các nước cộng hòa đã tuyên bố độc lập, và các cuộc thương lượng về một hiệp ước liên bang mới bắt đầu diễn ra. Vào tháng 9, nền độc lập của Estonia, Latvia, và Litva đã được Liên bang Xô viết công nhận, và được Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác, vốn trong suốt thời kỳ Chiến tranh lạnh coi việc sáp nhập ba nước vùng Baltic này năm 1940 của Xô viết là bất hợp pháp, "tái công nhận". Trong nhiều tháng sau khi quay trở về Moscow, Gorbachev và những cộng sự của mình đã đưa ra nhiều cố gắng vô vọng nhằm tái lập sự ổn định và tính hợp hiến của các định chế trung ương. Tháng 11, bảy nước cộng hòa đồng ý một hiệp ước liên bang mới dẫn tới việc hình thành một liên bang được gọi là Liên bang các Quốc gia có Chủ quyền. Nhưng Ukraina không tham gia nhóm này, và Yeltsin nhanh chóng rút lui để tìm kiếm lợi thế cho nước Nga. Theo quan điểm của Yeltsin, sự tham gia của nước Nga vào một liên minh khác sẽ là vô nghĩa, bởi hành động này đương nhiên dẫn tới việc Nga nắm trách nhiệm đối với những vấn đề kinh tế đang ngày càng tồi tệ tại các nước cộng hoà.

Ngày 1 tháng 12, Ukraina tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý, theo đó hơn 90% công dân nước này ủng hộ Luật về Độc lập của Ukraina. Canada, Ba Lan, và Hungary là những nước đầu tiên công nhận nhà nước độc lập này. Ngày 3 tháng 12, Tổng thống Nga Yeltsin ra một bản tuyên bố rằng "ban lãnh đạo nước Nga tuyên bố sự công nhận của mình với nền độc lập của Ukraina theo mong ước dân chủ và nguyện vọng của người dân nước này".

Ngày 8 tháng 12, lãnh đạo các nước Nga, Ukraina, và Belarus (vốn đã lấy danh hiệu này vào tháng 8 năm 1991) Boris Yeltsin, Leonid Kravchuk và Stanislav Shushkevich, cùng như Thủ tướng các nước cộng hòa gặp gỡ tại Minsk, thủ đô Belarus, nơi họ lập ra Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS) và hủy bỏ hiệp ước liên bang năm 1922 tạo lập lên Liên bang Xô viết. Một buổi lễ ký kết khác được tổ chức tại Alma-Ata ngày 21 tháng 12 để mở rộng CIS bao gồm cả năm nước cộng hòa vùng Trung Á, Armenia, và Azerbaijan. Gruzia mãi tới năm 1993 mới gia nhập; ba nước cộng hòa vùng Baltic không bao giờ tham gia. Ngày 25 tháng 12 năm 1991, Gorbachev, khi ấy đã hoàn toàn bất lực, tuyên bố từ chức tổng thống Liên Xô; lá cờ đỏ búa liềm của Liên bang Xô viết bị hạ xuống khỏi điện Kremlin và bị thay thế bởi lá cờ ba màu của nước Nga; Liên bang Xô viết đã chấm dứt tồn tại. Chính xác sáu năm sau khi Gorbachev chỉ định Boris Yeltsin lãnh đạo ủy ban đảng thành phố Moscow, Yeltsin đã trở thành tổng thống nhà nước kế tục lớn nhất của Liên bang Xô viết.

Đảng Cộng sản Liên Xô bị cấm hoạt động

Gorbachev đã từ bỏ chức vụ tổng bí thư của Đảng Cộng sản Liên Xô (CPSU) vào ngày 24 tháng 8.[7][8] Vladimir Ivashko lên thay thế tạm thời nhưng rồi lại cũng từ chức vào ngày 29 tháng 8. Cùng lúc đó, Yeltsin đã ra sắc lệnh chuyển tất cả các tài liệu, văn khố của CPSU sang văn khố của nhà cầm quyền Liên bang Nga cũng như quốc hữu hóa tất cả các tài sản của CPSU ở Nga (không chỉ các cơ sở hội họp trung ương, mà tất cả các cơ sở giáo dục, khách sạn. v.v...)[9]. Yeltsin cũng ra sắc lệnh cấm tất cả các hoạt động của đảng này ở Nga.[9]